20 stycznia 1989, czyli 25 lat temu, w Warszawie zmarł Józef Cyrankiewicz – najdłużej urzędujący premier PRL, sprawujący swoją funkcję 21 lat; współodpowiedzialny za stalinowski terror, a także krwawe represje wobec protestujących robotników w 1956 r. i w 1970 r.
Pół roku przed upadkiem komunizmu w Polsce umarł człowiek, który w PRL był niezatapialny. Ponad 20 lat stał na czele rządu PRL. Z przedwojennym PPS-owskim rodowodem, w Polsce Ludowej uchodził za skrajnego cynika, konformistę i sybarytę. Nie odpowiedział na prośbę o łaskę dla rotmistrza Pileckiego, a powstańcom poznańskim z 1956 roku groził odrąbaniem rąk. 20 stycznia 1989, na warszawskim Powązkach Wojskowych Józefa Cyrankiewicza żegnał generał Jaruzelski.
Urodził się w 1911 roku w Tarnowie, studiował w Krakowie, gdzie związał się Polską Partią Socjalistyczną, przeciwną komunizmowi partią lewicową. Walczył w kampanii wrześniowej działał w konspiracji podporządkowanej ZWZ. Aresztowany przez Gestapo trafił do Auschwitz. Brał tam udział w strukturach ruchu oporu (choć dotąd do końca niezbadana jest inna rola, którą odgrywał w obozie – CZYTAJ WIĘCEJ) . Przeszedł drogę ewakuacji więźniów z Auschwitz do Mauthausen.
Po wojnie wrócił do Polski i rozpoczęła się jego błyskotliwa i długa kariera. Stał się jednym z przywódców tzw. odrodzonej PPS, szybko zwolennikiem porozumienia z komunistami z PPR. W listopadzie 1946 r. uczestniczył w poufnych rozmowach w Soczi, na które wybranych przedstawicieli PPS i PPR zaprosił Stalin.
W lutym 1947 r., po sfałszowanych przez komunistów wyborach do Sejmu Ustawodawczego, objął stanowisko premiera i z dwuletnią przerwą (w latach 1952-1954 był wicepremierem w rządzie Bieruta) sprawował je do grudnia 1970 r.
W grudniu 1948 r. na Kongresie Zjednoczeniowym wszedł w skład Komitetu Centralnego utworzonej wówczas Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zasiadał w nim do 1975 r.
W czerwcu 1956 r., po zakończeniu krwawej pacyfikacji robotniczej rewolty w Poznaniu, wygłosił słynne przemówienie radiowe, stwierdzając m.in.:
[quote]Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podniesienie stopy życiowej ludności, w interesie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny[/quote].
Po październiku 1956 r. zachował stanowisko premiera i przez następnych 14 stał u boku Władysława Gomułki. Grupa intelektualistów do niego zaadresowała w 1964 roku – i nic nie wskórała poza szykanami – List 34, pierwszy zbiorowy protest przeciw polityce kulturalnej państwa. Nie protestował w Marcu 1968, gdy prześladowani byli studenci, naukowcy, artyści i szeroko rozpłynęła się po kraju antysemicka kampania. Sukcesem zaś było podpisanie przez niego z kanclerzem Willym Brandtem 7 grudnia 1970 r. w Warszawie układu między PRL a RFN zawierającego m.in. uznanie przez stronę zachodnioniemiecką polskiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.
W Grudniu 1970 stał przy Gomułce i z nim upadł. Ale nie był to upadek całkowity, nie poniósł nawet partyjnych konsekwencji. Przez kilkanaście miesięcy pełnił funkcję przewodniczącego Rady Państwa. Później też wiódł wygodne życie nomenklaturowego emeryta najwyższej gildii. Do 1986 r. przewodniczył Ogólnopolskiemu Komitetowi Obrońców Pokoju.
IPN
(97)
