Agent nr 1 brytyjskiego wywiadu, Polak, który stał się bohaterem greckiego ruchu oporu. Losy Jerzego Iwanowa-Szajnowicza przypominają najlepsze scenariusze filmowe. Z tą różnicą, że wydarzyły się naprawdę…
Urodzony 14 grudnia 1911 r. w Warszawie Jerzy był synem rosyjskiego pułkownika Władymira Iwanowa i warszawianki Leonardy Szajnowicz. Jego matka po kilku latach rozwiodła się z Rosjaninem i wyszła za mąż za greckiego przedsiębiorcę Jannisa Lambrianidisa. Chłopak do 14 roku życia wychowywał się w Warszawie, w 1925 r. wyjechał do matki do Salonik, tam ucząc się w liceum francuskim. Studiował nauki rolnicze w Belgii i Francji, rozpoczął także karierę pływacką. Z racji „międzynarodowych” związków rodzinnych i studiów zagranicznych biegle władał angielskim, rosyjskim, francuskim, niemieckim i greckim. Często przyjeżdżał do rodzinnego kraju, został członkiem warszawskiego AZS, a w 1935 r. z własnej inicjatywy uzyskał obywatelstwo polskie. Do września 1939 r. wielokrotnie występował w polskiej kadrze narodowej na zawodach pływackich.
Po wybuchu wojny wrócił do Grecji, gdzie we współpracy z placówkami dyplomatycznymi RP zaangażował się w pomoc polskim uchodźcom. W 1941 r., po zajęciu Grecji przez Niemców, przedostał się do Palestyny, gdzie próbował zaciągnąć się do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Nie udało mu się to, zainteresował się nim jednak wywiad brytyjski. Został zwerbowany do służby w Special Operations Executive i wysłany na przeszkolenie do Aleksandrii.
W październiku 1941 r. został przerzucony do Grecji na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego „Thunderbolt”. Używając pseudonimu Kiriakos Paryssis zorganizował rozbudowaną siatkę wywiadowczo-dywersyjną, działającą w szczytowym okresie walk w basenie Morza Śródziemnego i aktywności niemieckiego Afrika Korps w Afryce Północnej. Iwanow-Szajnowicz przesyłał Brytyjczykom liczne informacje o przebywających w Grecji oddziałach niemiecko-włoskich, działalności tamtejszego zaplecza wojskowego oraz ruchach konwojów zaopatrzeniowych dla wojsk Rommla. Jego grupa wsławiła się także działalnością dywersyjną, sabotując m.in. produkcję niemieckich i włoskich samolotów w ateńskich zakładach Malziniotti. Sam brytyjsko-polski agent chętnie brał udział w akcjach dywersyjnych, wykorzystując swoje doskonałe umiejętności pływackie. Zasłynął zatopieniem niemieckiego okrętu podwodnego U-133 w stoczni Skaramanga, a także uszkodzeniem wielu innych okrętów i statków zaopatrzeniowych za pomocą min magnetycznych.
Niemcy za pomoc w schwytaniu Iwanowa-Szajnowicza wyznaczyli wysoką nagrodę. Dwa razy został zatrzymany przez okupantów, jednak udało mu się uciec. 8 września 1942 r. został aresztowany przez Gestapo po raz trzeci. 2 grudnia niemiecki sąd skazał go na potrójny wyrok śmierci. 4 stycznia 1943 r., wraz z innymi skazańcami, został przewieziony na strzelnicę wojskową w dzielnicy Aten Kesariani, gdzie miał zostać stracony. Udało mu się jednak pozbyć kajdanek i podjąć próbę ucieczki. Postrzelony przez SS-mana, został natychmiast schwytany i rozstrzelany.
Jerzy Iwanow-Szajnowicz pośmiertnie został odznaczony orderem Virtuti Militari, kilka lat po wojnie jego rodzina otrzymała królewską nagrodę finansową w wysokości tysiąca funtów w uznaniu jego zasług. W Grecji jest on uznawany za jednego z bohaterów narodowych, jego pomnik stoi w Salonikach. W Polsce jego zasługi upamiętniono pamiątkową tablicą przy ul. Nowy Świat w Warszawie.
Postać Iwanowa-Szajnowicza spopularyzowała powieść Stanisława Strumph-Wojtkiewicza pt. Agent nr 1 (wyd. 1959 r.). W 1971 r. na kanwie książki powstał film sensacyjny o tym samym tytule w reżyserii Zbigniewa Kuźmińskiego. W rolę polskiego asa wywiadu wcielił się Karol Strasburger.
Tomasz Leszkowicz, źródło: Histmag.org
ten materiał został opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
(4484)
