Swastyka, dziś jednoznacznie się kojarzący symbol, była niezwykle popularnym symbolem, znakiem pomyślności i powodzenia na Podhalu oraz częściowo w Małopolsce. Określana była mianem Krzyżyk Niespodziany. Miała chronić podróżnych, wędrujących po górach, chronić domostwa oraz sprzyjać osobie, która ją nosiła. Wykorzystywana była w zdobnictwie, m. in. spotykamy ją na barierce w schronisku w Murowańcu, czy na Kamieniu Karłowicza. Ozdoby w kształcie swastyki odnajdziemy również na drewnianych skrzyniach z Podhala m. in na skrzyni w schronisku na Hali Kondratowej.
[flagallery gid=21]
Nietrudno zauważyć, jak popularną stała się swastyka wśród polskich odznaczeń Wojska Polskiego z terenów Podhala. Swastyka wpleciona w gałązkę jedliny stała się symbolem polskich jednostek górskich, za nią przelewano krew. 1 Pułk Artylerii Motorowej z PSZ na Zachodzie do końca nosił na kołnierzu i na odznace pułkowej emblemat swastyki. Znak ten jest silnym akcentem regionalnym w jednostkach wojskowych z terenów Podhala. Niespodziane krzyżyki noszone były na łapkach, na kołnierzach kurtek, peleryn i przy kapeluszach.
Łączy się on z równie popularną szarotką górską, która przetrwała w polskiej tradycji wojskowej z okresu Austro – Węgier. Część swastyk w polskich odznakach, zastąpiła po II wojnie światowej właśnie szarotka. W czasie walk o odzyskanie niepodległości oraz w czasie wojny polsko – bolszewickiej, kolejnym elementem, który zdobył popularność w polskim wojsku, była trupia główka ze skrzyżowanymi piszczelami.
[quote]Pułki podhalańskie były jednostkami, w których w bardzo dużym stopniu nawiązywano do góralskiego folkloru. Z tradycji podhalańskiej wywodziły się pewne części munduru takie jak kapelusz czy peleryna oraz dodawane z fantazją do nakryć głowy orle pióro-symbol polskich jednostek górskich. Z tradycji Podhala zaczerpnięto również symbol swastyki zwanej przez górali niespodzianym krzyżykiem, a umieszczanej często na krokwiach domów. [/quote]
Swastyka stała się symbolem polskich wojsk górskich niemal od pierwszych chwil ich istnienia z inspiracji gen. Galicy, który jako rodowity góral z Białego Dunajca dobrze znał ten znak.
Emblemat ten, zwany też niekiedy podhalanką, został zatwierdzony i wprowadzony do użycia 21 czerwca 1919 roku, mocą rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych, choć w praktyce stosowany był już w 1913 roku. Zgodnie z tym rozkazem żołnierze pułków podhalańskich otrzymali prawo noszenia na obu patkach emblematów w kształcie swastyki z gałązką jedliny. Emblematy tłoczone z blachy można podzielić na pięć podstawowych rodzajów, natomiast emblematy wyszywane na mundurach nie sposób sklasyfikować ponieważ różne odmiany różniły się w zależności od inwencji wykonującej je osoby. Emblematami tymi były również przymocowywane do kapeluszy czy rogatywek orle pióra. Prawo do noszenia emblematów zostało potwierdzone w Przepisie Ubioru Polowego Wojska Polskiego wprowadzonym 1 listopada 1919r., w którym ponadto opublikowano, po raz pierwszy ich rysunek.
W większości produkowanych typów emblematów metalowych, swastyki zwrócone są w prawo. Wykonywano jednak i takie, w których swastyka zwrócona jest w lewo. Emblematami przytwierdzano pióra i puch do czapek i kapeluszy.
W roku 1927 ukazał się rozkaz Ministra Spraw Wojskowych uściślający dla formacji podhalańskich przepis z listopada 1919r. Rozkaz ten oficjalnie potwierdza prawo żołnierzy 21 i 22 DPG do noszenia emblematów na patkach kołnierzy kurtek i płaszczy oraz sankcjonował stosowanie emblematu jako elementu przytwierdzającego pióro z puchem do czapki rogatywki garnizonowej. Emblematy w kształcie wplecionej w gałązkę jedliny swastyki nosili żołnierze jednostek podhalańskich do 1939 roku. Najdłużej, bo do przełomu lat 1946-47, emblematy podhalańskie nosili żołnierze 1 Pułku Artylerii Motorowej. Pułk ten sformowany w sierpniu 1931 r. – na bazie rozwiązanego w tym czasie 1 Pułku Artylerii Górskiej – kontynuował tradycje sławnego poprzednika. Żołnierze I PAM zarówno do 1939 r. jak i później – po odtworzeniu pułku w ramach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – nosili emblematy podhalańskie.
Emblematy noszone w 1 PAM podczas II wojny światowej są mniejsze od tych, jakie noszono w okresie międzywojennym i mają lewoskrętne swastyki. Z tradycji noszenia emblematów nie zrezygnowali oficerowie pułków podhalańskich nawet podczas pobytu w niewoli niemieckiej. W oflagach wykonywano emblematy, o różnych kształtach. Noszono je na patkach mundurów angielskich, w które zaopatrywano polskich jeńców. Swastyki umieszczano również na innych symbolach i znakach pułków podhalańskich Haftowano je, przede wszystkim na znakach najzaszczytniejszych i najcenniejszych, które były przedmiotem dumy pułków, czyli na sztandarach pułkowych, jak również na płomieniach do fanfar i fartuchach do werbli orkiestr pułkowych. Swastykami dekorowano też budynki wojskowe podlegające formacjom podhalańskim. Wreszcie swastyka była podstawowym, symbolem pamiątkowych odznak pułków podhalańskich.
Prawdziwą dumą każdego żołnierza pułku było posiadanie odznaki pułkowej, która była wręczana na mocy rozkazu dowódcy pułku za szczególne zasługi w służbie.
Odznaka ZHP „Wdzięczności – wprowadzona rozkazem Naczelnictwa ZHP w dniu 9 czerwca 1921 roku, regulaminem Odznak Harcerskich. Wręczana za szczególne zasługi oddane Związkowi Harcerstwa Polskiego. Posiadała wygląd swastyki oksydowanej ze złotą lilią. Wysokość oznaki wynosiła 3 cm. Odznaka była wzorowana na brytyjskiej; wzór ten obowiązywał w wielu organizacjach skautowych całego świata aż do lat 30. XX w., gdy został wszędzie zmieniony ze względu na zawłaszczenie swastyki przez niemieckich narodowych socjalistów. Odznakę tę przyznano m.in. hm. RP Oldze Małkowskiej,hm.RP Stanisławowi Sedlaczkowi hm. RP Tadeuszowi Strumille. Posiadający tę odznakę mógł żądać pomocy od każdego skauta, zaś skaut miał obowiązek zapytać się jak może pomóc i oddać honor.
(525)
