„Pamiętajcie, że nie w tem jest wart człowiek, co przemyślał i przeżył, ale co zrobił dobrego na świecie”. Autor tych słów Andrzej Małkowski pozostawił po sobie, trwającą do dzisiaj, ideę polskiego skautingu. Kim był człowiek, który miał w sobie tak wielką wolę i chęć, by przekazywać ją kolejnym pokoleniom?
„Pamiętajcie, że nie w tem jest wart człowiek, co przemyślał i przeżył, ale co zrobił dobrego na świecie”. Autor tych słów Andrzej Małkowski pozostawił po sobie, trwającą do dzisiaj, ideę polskiego skautingu. Kim był człowiek, który miał w sobie tak wielką wolę i chęć, by przekazywać ją kolejnym pokoleniom?
Młody społecznik
Andrzej Juliusz Małkowski urodził się 31 października 1888 roku w miejscowości Trębki koło Kutna. Pochodził z rodziny ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych. Ojciec Małkowskiego walczył w powstaniu styczniowym. Po klęsce powstania skonfiskowano mu majątek. Spędził wiele lat w carskim więzieniu.
Małkowski do szkół średnich uczęszczał w Warszawie, Krakowie, Tarnowie i Lwowie. W tym ostatnim miejscu, w 1906 roku, otrzymał świadectwo dojrzałości.
W czasie nauki brał udział w akcjach skierowanych przeciwko zaborcom m.in. w strajku szkolnym w 1905 roku, był współzałożycielem krakowskiego stowarzyszenia abstynenckiego „Młodzież”.
W 1908 roku Małkowski rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. Studiów jednak nie ukończył. Już w 1910 roku przeniósł się na Uniwersytet Jana Kazimierza. Od początku był społecznikiem. W latach 1908-1910 przewodniczył „Eleuterii Akademickiej”, a od 1909 roku był członkiem zarządu głównego „Eleuterii”. Zaangażował się w działalność towarzystwa gimnastycznego „Sokół”. Od marca 1909 był członkiem, a później instruktorem „Zarzewia”, Organizacji Armii Polskiej i Polskich Drużyn Strzeleckich. Interesował się życiem politycznym, bywał na zebraniach endeckiej „Czytelni Akademickiej”, ale także jednego z lwowskich kół Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego.
Założyciel polskiego skautingu
Od 1909 roku zaczęły do Polski docierać informacje o nowym ruchu wychowawczym, jakim był skauting. Małkowski otrzymał zadanie przetłumaczenia książki generała Roberta Baden-Powella „Scouting for boys”. Dość długo zwlekał z tłumaczeniem, jednak kiedy już się za nie zabrał, idea skautingu pochłonęła go całkowicie. Odnalazł w niej dodatkowe możliwości do prowadzenia działań niepodległościowych. Przekonał władze „Sokoła” do stworzenia w Polsce silnego ruchu skautowego.
W marcu 1911 roku poprowadził we Lwowie pierwszy kurs skautowy dla 200 uczestników. W tym samym miesiącu po raz pierwszy światło dzienne ujrzało redagowane przez Małkowskiego czasopismo harcerskie „Skaut”.
Małkowski aktywnie działał w organizacji skautowej – był członkiem Naczelnej Rady Skautowej, wizytował ośrodki harcerskie w całym kraju, wygłaszał odczyty, zakładał drużyny, przeprowadzał ćwiczenia i egzaminy skautowe. Miał swój udział w tworzeniu prawa skautowego, które na jego wniosek zostało uzupełnione o wymóg abstynencji, zakazujący picia alkoholu i palenia tytoniu.
W 1912 roku udał się do Anglii, by obserwować i czerpać z tamtejszych skautowych doświadczeń. Podczas jego nieobecności zaszły zmiany w kierownictwie skautingu polskiego. Nadmierne przywiązanie Małkowskiego do wzorców angielskich sprawiło, że zdecydowano o odsunięciu go od prac w kierownictwie skautingu i redakcji „Skauta”.
Choroba przyszłej żony – Olgi Drahonowskiej – sprawiła, że narzeczeni wyjechali w 1913 roku do Zakopanego. Tam 19 czerwca 1913 roku odbył się pierwszy ślub skautowy – ślub Małkowskich. Stał się niemałym wydarzeniem – państwo młodzi w harcerskich mundurach, świadkowie także, wreszcie prowadzący ceremonię ksiądz również był harcerzem.
10 dni po ślubie Małkowski wyjechał z delegacją polskich skautów na III Wszech-brytyjski Zlot Skautowy do Birmingham. Wzięło w nim udział 42 skautów i 11 instruktorów z trzech zaborów. Reprezentacja występowała jako wspólna ekipa narodowa, a nad jej obozem, mimo protestów przedstawicieli państw zaborczych, powiewała polska flaga. Doświadczenia z tej podróży Małkowski podróży opisał w znakomitej książce „Jak skauci pracują”.
Pedagog, organizator, wzorowy harcerz
Po powrocie do Zakopanego Małkowski poświęcił się pracy pedagogicznej i działalności harcerskiej. Wspólnie z żoną stworzyli jeden z najważniejszych i najciekawszych ośrodków harcerskich w kraju. Małkowski był drużynowym I Zakopiańskiej Drużyny Harcerzy im. ks. J. Poniatowskiego. Do drużyny tej należał m.in. Adam Żeromski, syn pisarza Stefana Żeromskiego.
W marcu 1914 roku Małkowski założył w Zakopanem Komitet Skautowy, którego członkowie nie tylko wspierali ruch skautowy, ale również zobowiązywali się, że będą się starali stosować w swoim życiu zasady skautowe. Prowadził liczne kursy drużynowych, organizował letnie obozy. W Zakopiańskiej Szkole Przemysłu Drzewnego zorganizował warsztaty harcerskie stolarski i rymarski, w których skauci szyli plecaki i chlebaki, wyrabiali paski, sprzęt sportowy i skautowy, a po wybuchu wojny plecaki, pasy do karabinów i ładownice dla legionistów.
W szeregach Legionów Polskich
W chwili wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. W czasie służby był m.in. wysłannikiem Józefa Piłsudskiego do Romana Dmowskiego. W trakcie pobytu na froncie zachorował na tyfus i wrócił do Zakopanego. Po wyzdrowieniu nie zaprzestał działalności niepodległościowej.
Pod kryptonimem „Termopile” prowadził akcję stworzenia tatrzańskiego gniazda oporu przeciwko zaborcom. Efektem tych działań miał być zalążek niepodległej Polski – Rzeczpospolita Podhalańska. Przypadkowe odkrycie broni, gromadzonej przez organizację w grotach skalnych pod Nosalem sprawiło, że 25 lutego 1915 roku Małkowscy w pośpiechu opuścili Zakopane.
W mundurze na emigracji
Droga ich emigracji wiodła przez Austrię, Szwajcarię i Francję, aż do Anglii, gdzie Małkowski starał się przyjęcie do wojska. Mimo poparcia Baden-Powella otrzymał odmowę.
Jesienią 1915 roku, dzięki zaproszeniu Polonii amerykańskiej, znalazł się w Stanach Zjednoczonych i tam jako Skautmistrz Naczelny Związku Sokołów Polskich w Ameryce zaczął rozbudowywać skauting i zakładać polskie drużyny skautowe. W trakcie pobytu w Stanach Zjednoczonych na świat przyszedł syn Małkowskiego – Lutek Andrzej.
Pobyt w Stanach to także okres pracy nad zorganizowaniem tajnego oddziału do walki z Niemcami. Jednak działania te skończyły się niepowodzeniem. Małkowski wyjechał do Kanady, gdzie ukończył szkołę oficerską. Wraz z wojskiem kanadyjskim (służył w „Canadian Railway Corps”- oddziałach wojsk technicznych budujących i naprawiających linie kolejowe) wrócił do Europy. We Francji był dowódcą oddziału złożonego w części z kryminalistów. Dzięki zdolnościom organizacyjnym i umiejętnością kierowania ludźmi, przekształcił go w doborową jednostkę.
Błękitny żołnierz Hallera
Wreszcie Małkowski trafił do oddziałów generała Józefa Hallera, który po kapitulacji Niemiec i wybuchu powstania wielkopolskiego, skierował Małkowskiego wraz z porucznikiem Rudlickim do Odessy. Mieli oni zapobiec mieszaniu się Polaków w wewnętrzne sprawy Rosji i załatwić sprawę szybkiej ewakuacji Polaków.
W nocy z 15 na 16 stycznia 1919 roku statek „Chaouia”, którym płynęli z Marsylii, natknął się na zabłąkaną minę i zatonął koło Messyny. Spośród ponad 700 pasażerów uratowało się tylko kilkanaście osób, wśród których Małkowskiego nie było. W przekazach pojawiła się informacja, że odstąpił komuś swój pas ratunkowy.
Działalność Małkowskiego została zauważona i doceniona. Został odznaczony brytyjskimi medalami „Za wojnę 1914-1918” i „Za Wielką Wojnę za Cywilizację 1914-1919”, Krzyżem Niepodległości (pośmiertnie – 31 XII 1930), Medalem Pamiątkowym „Za Wojnę 1918-1921” (pośmiertnie) oraz skautowym angielskim złotym medalem „Za Zasługę” (6 VII 1913). Pośmiertnie otrzymał tytuł Honorowego Harcerza Rzeczypospolitej (3 VII 1921).
[quote]Pamięć o Andrzeju Małkowskim jest wciąż żywa. Rok 2008 został ogłoszony rokiem Małkowskich. Wiele drużyn harcerskich nosi imię pierwszego skauta. Zainteresowani postacią Małkowskiego z pewnością sięgną po książki: Aleksandra Kamińskiego, Andrzej Małkowski oraz Barbary Wachowicz, Druhno Oleńko! Druhu Andrzeju! Gawęda o twórcach Harcerstwa Polskiego Oldze i Andrzeju Małkowskim.[/quote]
Gabriela Sierocińska – Dec, materiał ukazał się na stronie Polskiego Radia
Korzystałam z Harcerskiego Słownika Biograficznego, t.1 oraz książki Barbary Wachowicz Druhno Oleńko! Druhu Andrzeju! Gawęda o twórcach Harcerstwa Polskiego Oldze i Andrzeju Małkowskim.
(2019)
