Harce i harcerze według Encyklopedii Staropolskiej Zygmunta Glogera.

Rodzaj pojedynków czyli utar­czek rycerzy pojedyńczych przed bitwą, które w powszechnym były zwyczaju, a hi­storya prawie każdej walnej bitwy wspo­mina o poprzedniem wyzywaniu się har­cowników na rękę.

Tak r. 1410 pod Koro­nowem przed zaczęciem bitwy Konrad Niemczyc, Ślązak, wyjechał na harc z szy­ków krzyżackich, okuty wraz z koniem w bogatą zbroję i, harcując, wyzywał po niemiecku, a potem po polsku, wojowników naszych. Wtedy z szyków rycerstwa pol­skiego wyskoczył z kopją ku niemu Jan Scycicki, a złożywszy się drzewcem, zwalił z konia zuchwałego Ślązaka i pojmał żywcem.

[caption id="attachment_31974" align="alignright" width="239"] Jan Tarnowski[/caption]

Mężny Jan Tarnowski w walnej bi­twie pod Orszą w pełnej zbroi wyjechał na harc, wyzywając nieprzyjaciół do walki sam na sam. Stanisław Stadnicki, pan na Łańcucie, zwany Djabłem, pod Gdańskiem, za Stefana Batorego, gdy Niemców na harc wywabiał, każdego prawie, który wy­stąpić się odważył, ubił, poczem mu żaden pola stawić nie śmiał. Kacper Lipski, ka­sztelan rawski, w harcu pod Cecorą, zdjąwszy jednego Turka z konia, na kopii go przed hetmana Żółkiewskiego przyniósł.

Wyjeżdżać na harc przed bitwą można było tylko za pozwoleniem lub rozkazem wodza. Polacy mieli sławę najpierwszych w świecie harcerzy. Zdarzało się, że naj­dzielniejsi z rycerstwa, przepasawszy się przez piersi na ukos czerwonymi nałęcza­mi (ręcznikami), przed bitwą rzucali się w kilkadziesiąt koni w środek obozu nie­przyjacielskiego i sprawiali popłoch w tysiącach.

Wśród dworzan wojskowych u kró­lów polskich znajdujemy oddzielny zastęp rycerzy konnych, zwanych „harcerzami.” Na dworze Batorego wymienieni są w r. 1585 harcerze Szwaracki i Goreczkowski.

Na dworze Zygmunta III w r. 1590 znaj­dujemy harcerzy 35. Byli nimi: Żółtowski, Łopacki, Chomentowski, Stocki, Ćwikliń­ski, Dankowski, Skrzetuski, Płoński, Lubo­wiecki, Suchczycki, Dobrzechowski, Kru­szyński, Kossakowski, Gojski, Czarnowski, Sieczyński, Trzeszkowski, Żelazo, Mierzewski, Wojnowski, Poradowski, Grabowski, Drożyński, Braniecki, Gojski, Olbierzowski, Lenczewski, Kłopocki, Berdowski, Rzuchowski, Wyszyński, Pobiedziński, Mierzejowski, Dmochowski i Bohumatka.

Każdy z nich miał 2 wierzchowce, pobierał rocznych zasług złotych ówczesnych 120 (dukatów) i na strawne tygodniowo złoty 1 i groszy (srebrnych) 20, a miał także słu­gę, który dostawał 12 łokci sukna.

Prze­łożonym harcerzów był wówczas Jerzy Kretkowski, także w liczbie dworzan poło­żony. Ten miał 6 koni i pobierał rocznej pensyi złotych ówczesnych 400. (Księga rachunków Jana Firleja podskarbiego).

Dawni Polacy mawiali:

„Wyjechać na harc z nieprzyjacielem”

(Sł. Mączyńskiego z r. 1564).

Wyjechać na harc z czymś — znaczy popisywać się z czym, chełpić, ubie­gać o współzawodnictwo.

Artykuł Dlaczego w Polsce zamiast słowa skaut używano ,,harcerz”. ,,Polacy mieli sławę najpierwszych w świecie harcerzy…” pochodzi z serwisu Niezłomni.com.

"Jedzie na Kasztance" (Pieśń o wodzu miłym)
melodia ludowa w rytmie mazurka, słowa: Wacław Biernacki "Kostek"

[caption id="attachment_22293" align="alignright" width="525"] Marszałek Józef Piłsudski na Kasztance, Wojciech Kossak[/caption]

Jedzie, jedzie na Kasztance,
Siwy strzelca strój!
Hej, hej, Komendancie,
Miły wodzu mój!
Gdzie szabelka Twa ze stali,
Przecież idziem w bój?
Hej, hej, Komendancie...
Gdzie Twój mundur generalski,
Złotem wyszywany?
Hej, hej, Komendancie...
Masz wierniejszych niż stal chłodna
Młodych Strzelców rój...
Hej, hej, Komendancie...
Nad lampasy i czerwienie
Wolisz Strzelca strój...
Hej, hej, Komendancie...
Ale pod tą szarą bluzą
Serce ze złota!
Hej, hej, Komendancie...
Ale błyszczą groźną wolą
Królewskie oczy!
Hej, hej, Komendancie...
Pójdziem z Tobą po zwycięstwo
Poprzez krew i znój!
Hej, hej, Komendancie...

Bogusław Szul napisał o tej piosence, że „powstała w pierwszym roku wojny, ogólnie znana i dużo śpiewana”. Autor, Wacław Biernacki-„Kostek” w artykule pisanym w formie listu do redakcji miesięcznika „Muzyka” (1935, nr 5–7) pisał o okolicznościach powstania piosenki:

[quote]„Piosenkę Jedzie, jedzie na Kasztance napisałem w pierwszych dniach lub tygodniach marca 1915 r., w czasie naszego pobytu nad Nidą. Żadnych specjalnych okoliczności przy napisaniu tej piosenki nie było. Po prostu – była napisana serdecznie, z tym uczuciem, jakie miałem dla Komendanta zawsze. Kasztanka była pierwszym stałym i znanym przez wszystkich żołnierzy wierzchowcem Komendanta... Melodia do tej piosenki jest melodią starej bardzo wojskowej piosenki z początku dziewiętnastego wieku, jest motywem ludowym”.[/quote]

Jeden z przypisów we wspomnianym artykule zawiera informację, że wspomniana przez Osoba„Kostka” melodia znajduje się w zbiorze Zygmunta Glogera. Istotnie, w antologii Zygmunta Glogera Pieśni ludu, wydanej w Krakowie (1892) z muzyką opracowaną przez Zygmunta Noskowskiego, zamieszczona jest piosenka Z tamtej strony jezioreczka o podobnej melodii:

Z tamtej strony jezioreczka
Panowie jadą
Hej! Hej! Mocny Boże,
Panowie jadą.

Potwierdził to również Bogusław Szul, umieszczając obydwa teksty pod wspólnym numerem melodii. W zbiorku Szula znajduje się także parafraza ludowego tekstu napisana przez niego w Archangielsku w 1919 r.:

Lśnią rabatów jasne zorze —
Ułani jadą.
Hej! Hej! — Wielki Boże
Z wielką paradą...

Melodia ludowa oraz jej warianty zostały zanotowane przez znanych zbieraczy pieśni ludowych: Wacława Zaleskiego (Wacława z Oleska) w 1833 r. (Nasieję ja ruty w nowym ogrodzie), Kazimierza Władysława Wójcickiego w 1836 r. (Zaślubiny wodne, Duma) oraz Oskara Kolberga w 1857 r. (Z tamtej strony jezioreczka ułany jadą).

Do słów piosenki Jedzie, jedzie na Kasztance nową melodię napisał Zygmunt Pomarański. Została ona wydana w pierwszej części zbioru Pieśni o wojnie i na wojnie pisane.

Piosenka ta należała do obowiązkowej edukacji patriotycznej w szkołach polskich przed wojną. Obiektywnie trzeba przyznać, że z kilkudziesięciu chyba utworów o marszałku Józefie Piłsudskim — ten jest jednym z najładniejszych.

źródło: Biblioteka Piosenki

Artykuł Ta piosenka była nauczana w polskich szkołach przed wojną. „Jedzie na Kasztance”: Masz wierniejszych niż stal chłodna młodych strzelców rój… pochodzi z serwisu Niezłomni.com.