Na polach pomiędzy Haliczem, Martynowem a Bołszowcem doszło do bitwy zakończonej całkowitym pogromem Tatarów dowodzonych przez Kantymira.

obraz: Józef Brandt, Odbicie jasyru

[caption id="attachment_28287" align="alignright" width="1120"] Józef Brandt, Towarzysz pancerny[/caption]

Dnia 5 czerwca 1624 murza Kantymir na czele Nogajów wpadł od strony Wołoszczyzny na Pokucie w pobliżu Śniatynia. Armia tatarska zamiast jak zwykle od razu rozlać się po kraju, a tego właśnie spodziewały się polskie chorągwie rozrzucone na Pokuciu, w zwartej grupie ruszyła w głąb Polski, uprzedzając hetmana polnego koronnego Koniecpolskiego i przeprawiając się 9 czerwca pod Martynowem przez Dniestr.

Następnie Tatarzy dotarli aż pod Medykę koło Przemyśla

z niesłychaną szybkością do Medyki zaleciał i tam założywszy kosz, na wszystkie strony poza Jarosław, Brzozów, Krosno, Rzeszów, Sędziszów rozpuścił swoje zagony, które pożogą i łupiestwem spustoszywszy niezliczone osady, wielką moc ludu wiejskiego uprowadziły [...] Tatarowie [...] palili, lud mordowali, w więzienie brali, tedy w ten czas zabrali z naszej wsi Markowy luda znacznie, bo dziewięciu set krom [oprócz] małych dziatek, co się Boże pożal, a tylko 17 par ludzi małżeńskich zostało w całej wsi [Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego]

Hetman polny koronny Stanisław Koniecpolski, mający pod swoją komendą ok. 5 tys. ludzi zmusił obciążonych jasyrem Tatarów do przyjęcia bitwy. Manewrując lekką jazdą podprowadził siły nieprzyjaciela pod ogień artylerii oraz muszkiety piechoty. Nie wytrzymując ognia broni palnej oddziały Kantymira rozpoczęły chaotyczny odwrót.

Potężnie te chorągwie natarszy na Kantemira, y wielką podolską milę [ponad 10 km] pędziwszy, wparli w Dniestr z wysokich brzegow. Tam naszy strzelbą, z rusznic, z łuków, iako kaczki po wodzie pływaiące, pogaństwo strzelali, a drudzy z końmi tonęli, tak że wiele bachmatów, wiele pogaństwa potopionego pływało w Dniestrze, a drudzy od szkap przywaleni na dnie w Dniestrze zostali, że tylko kołpaczki y insze rzeczy po wodzie pływały; postrzelono w wodzie Kantemira y konia pod nim zabito [...] [Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego]

Wówczas dowódca polski rzucił w pościg za nimi lekką jazdę, która w kilku potyczkach rozbiła zupełnie Tatarów i uwolniła pojmanych w jasyr.

wyprawił J.M. Pan Hetman kilkadziesiąt wozow, dla pozbierania dzieci małych, których niezliczona rzecz [ilość] była na mieyscu pogromu, wzdłusz na całe trzy mile [ponad 21 km] [Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego]

Sukces Koniecpolskiego było pierwszym zwycięstwem Polaków nad Ordą od 4 lat. Po klęsce cecorskiej w 1620 r., korzystając z osłabienia Polski, Tatarzy bezkarnie łupili ziemie Rzeczypospolitej. Doświadczenia wyniesione z kampanii pozwoliły polskiemu dowódcy dopracować system zwalczania najazdów na ziemie pograniczne.

źródło: Muzeum Wojska Polskiego / Kresy.pl / Wikipedia

Artykuł 20 czerwca 1624 bitwa pod Martynowem. Całkowity pogrom Tatarów pochodzi z serwisu Niezłomni.com.

[...] leninowski projekt o kryptonimie "Krymska Kalifornia".

Był realizowany równolegle z NEP, partnerem dla bolszewików stała się American Jewish Joint Distribution Committee. Krótko mówiąc, bolszewicy wraz z niektórymi działaczami żydowskimi planowali urządzić na Krymie autonomiczną republikę żydowską. 19 lutego 1929 r. "Joint" i Centralny Komitet RFSRR podpisali umowę przewidującą, że w zamian za stworzenie na Krymie republiki żydowskiej komuniści będą otrzymywali finansowanie rządu 1,5 mld dolarów rocznie. Prace nad "Krymską Kalifornią" były jedną z ważniejszych przyczyn deportowania przez Stalina Tatarów z Krymu. O "Krymskiej Kalifornii" przypomniał sobie Roosevelt w Teheranie. Z chwilą powstania Izraela projekt istniał jedynie jako finansowe obciążenia. Ostatecznie w 1954 r. nadszedł termin zwrotu kredytów zaciągniętych przez RFSSR na "Krymską Kalifornię". Wtedy Gieorgij Malenkow, a za nim Chruszczow, wpadł na pomysł, aby Krym przekazać Ukraińskiej Republice i tym samym problem mieć z głowy.

Jak wymyślili, tak zrobili. Ot i wszystko. Wszelkie rozważania nad "ukraińskością" Krymu nie mają najmniejszego sensu.

Witold Gadowski w tygodniku "W Sieci"

Artykuł Dlaczego Ukraina dostała Krym. „Krymska Kalifornia”, czyli republika żydowska pochodzi z serwisu Niezłomni.com.

Od klęski w bitwie nad Żółtymi Wodami rozpoczął się burzliwy okres w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na który złożyły się takie wydarzenia jak powstanie Chmielnickiego, wojna polsko-rosyjska 1654-1667, potop szwedzki i rokosz Lubomirskiego. Wypełniły one cały okres panowania króla Jana Kazimierza. Sama bitwa miała miejsce jeszcze za życia jego brata, Władysława IV.

Na wieść o wybuchu powstania kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego wojska koronne dowodzone przez  hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego i hetmana polnego koronnego Marcina Kalinowskiego ruszyły na Ukrainę. Hetmani nie zdawali sobie sprawy, że kozacy sprzymierzyli się z Tatarami, otrzymując od nich wsparcie w postaci znakomitej jazdy pod wodzą Tuhaj-beja. Do  klęski polskich oddziałów przyczyniły się także błędy taktyczne popełnione przez dowódców (podział szczupłych sił na trzy części) i zdrada kozaków rejestrowych, którzy wymordowali swoich oficerów i przeszli na stronę Chmielnickiego.

[caption id="attachment_27066" align="aligncenter" width="647"] Plan bitwy nad Żółtymi Wodami sporządzony na podstawie mapy Mariana Dubieckiego[/caption]

W szczególnie trudnej sytuacji znalazła się straż przednia, dowodzona przez syna hetmana, 24-letniego Stefana Potockiego. 29 kwietnia 1648 roku dotarł on do uroczyska Żółte Wody, znajdującego się na zbiegu dwóch odnóg rzeki o tej samej nazwie i założył tam obóz. Jeszcze tego samego dnia Polacy zostali zaatakowani przez oddziały tatarskie i musieli wycofać się pod umocnienia. Młody Potocki przez wiele dni pozostawał w oblężeniu i odpierał kozackie i tatarskie ataki. Po negocjacjach z wrogiem, które miały miejsce 14 maja, w zamian za wydanie armat, wojsko dostało gwarancję spokojnego odwrotu w stronę ufortyfikowanego miasteczka Kryłowa. Niestety Chmielnicki złamał ugodę, uwięził polskich posłów (w tym m.in. Stefana Czarnieckiego), a kozacki zakładnik w polskim obozie, Maksym Krzywonos, zdołał uciec do swoich. Podjęta nazajutrz próba przedostania się do Kryłowa polskich oddziałów wraz z taborami zakończyła się dostaniem się do niewoli tatarskiej kilkuset polskich żołnierzy.

16 maja został postrzelony Stefan Potocki, który zmarł trzy dni później w niewoli tatarskiej na rękach Stefana Czarnieckiego. Czarnieckiemu pozwolono wywieźć ciało syna hetmana do twierdzy Kudak.

26 maja wojska koronne poniosły klęskę pod Korsuniem, a obydwaj hetmani dostali się do kozackiej niewoli.

Opis bitwy nad Żółtymi Wodami znajduje się w początkowej części pierwszej księgi poematu epickiego Samuela Twardowskiego „Wojna domowa”, która to część obejmuje wydarzenia od wybuchu powstania Chmielnickiego do ugody zborowskiej z sierpnia 1649 roku. Dla Twardowskiego głównym aktorem wydarzeń związanych z bitwą jest hetman Mikołaj Potocki:

[caption id="attachment_27068" align="alignright" width="377"] Hetman wielki koronny Mikołaj Potocki (portret autorstwa Wojciecha Gersona)[/caption]

„A od Słońca zagrzane lody się rozpłyną,
Za porą tą podaną i wdzięczną pogodą,
Żeby mógł tym sposobniej i ziemią, i wodą
Zbiega swego nagonić, wsadziwszy w bajdaki,
Regestrowe wyprawi Dnieprem wprzód kozaki.
A jednakże i tedy coś już zrozumiawszy
Po nich z cery, przysięgę od nich odebrawszy.
Z dwiema zaś ochotnika przebrańszych tysięcy
Każe w pole synowi. Sam także co prędzej
Pospieszyć ma za niemi. Lubo się nie zdało
To niektórym, ile tak wojska mając mało,
Na troje go rozrywać. Bo prócz kwarcianych
Ordynatów, a piąciu owych popisanych
Regestrowych tysięcy, nikt z ochoczych prawie
W takim razie nie przybył. Wielkiej zaś niesprawie
Było nieco przyczytać. Że kogo wżdy gonim?
Wiadomości nie mając i języka o nim,
Zaszliśmy tak głęboko. Dopiero nowina
Jedna bieży za drugą, że Chmielnicki syna
Osadził już z Tatary na Żółtej gdzieś Wodzie.
Owi także przysiężni, radzi tej pogodzie,
Na wojskową starszyznę gwałtem się rzuciwszy,
i oraz ich ze znaki w Dnieprze potopiwszy,
Do niego się kinęli. Toż i nasi owi
w niemieckich alamodach dragoni dworowi
O braci swej takowej zmianie posłyszawszy,
A znacznym się od wojska skrzydłem oderwawszy,
Także i ci zdradzili. Co tu czynić było?
[…]
Jeden z tej nieszczęśliwej uszedłszy rozprawy
Da znać, jako i obóz synowski zniesiony,
I sam nieżyw, szkodliwie bywszy postrzelony”.

Zupełnie inny wydźwięk mają dumki ukraińskie, sławiące zwycięstwo kozaków i naśmiewające się z polskiego hetmana (w poniższym fragmencie w kontekście klęski pod Korsuniem):

"Wtedy Kozacy Lachów doganiali,
Pana Potockiego pojmali,
Jak barana związali,
Przed hetmana Chmielnickiego przygnali:
„Hej, panie Potocki,
Hetmanie od siedmiu boleści,
Czemuż ty ciągle rozum masz niewieści?
Nie umiałeś w Kamieńcu Podolskim przebywać,
Pieczonego prosięcia, kury z pieprzem i szafranem spożywać,
A teraz nie potrafisz z nami, Kozakami, wojować,
I żytniej sałamachy z rybnym rosołem na zmianę zajadać.
Chyba każę cię w ręce chanowi krymskiemu oddać,
By nauczyły cię krymskie nahaje surową koninę przeżuwać”.

[caption id="attachment_27069" align="aligncenter" width="595"] Juliusz Kossak, Śmierć Stefana Potockiego nad Żółtymi Wodami[/caption]

źródło: Muzeum Historii Polski / opublikowane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska

Artykuł 29 kwietnia rozpoczęła się bitwa nad Żółtymi Wodami pochodzi z serwisu Niezłomni.com.