Wasze państwo socjalistyczne, jeśli je kiedykolwiek założycie, będzie takim poddaniem osobistości ludzkiej urządzeniom społecznym, takim wtłoczeniem człowieka w tryby i koła powszechnego mechanizmu, taką kontrolą i taką niewolą, że nawet dzisiejsze państwo pruskie jest w porównaniu świątynią wolności. I oczywiście, rozpocznie się natychmiast reakcja. Prasa, literatura, poezja, sztuka wydadzą wam w imię indywiduum i jego swobody nieubłaganą wojnę – i wiesz pan kto będzie niósł chorągwie tej opozycji? Młodzież!
Henryk Sienkiewicz, Wiry (1910 r.)
Socjalizm postrzegał Sienkiewicz jako ideologię obecną w historii Zachodu od czasów rzymskich (Menecjusz Agryppa), pojawiającą się z większym natężeniem wtedy, gdy czasy stają się bezideowe, a zaczyna dominować kult dobrobytu i pieniądza (Wiry, 83).
Socjalizm, walcząc z niesprawiedliwością, kieruje swe ostrze przeciwko całej kulturze zach., przeradzając się w ruch o charakterze nihilistycznym, którego jedynym efektem jest niszczenie wartości duchowych („Wy jesteście złym kwiatem obcego ducha. Dość wziąć wasze dzienniki, waszych pisarzy, poetów i krytyków! Cały ich aparat umysłowy jest obcy. Prawdziwy ich cel, to nawet nie socjalizm i nie proletariat, ale zniszczenie” – tamże, 116–117).
Szczególne zagrożenie ze strony socjalizmu postrzegał Sienkiewicz w tym, że walczy z religią („oświata bez religii wyhoduje tylko złodziei i bandytów” – tamże, 192), stawia się ponad moralnością („Odebrano im przecie sumienia, a dano rewolwery” – tamże, 124) i niesie ze sobą wynarodowienie kolejnych pokoleń („Twój wnuk albo prawnuk, wyrzecze się już i polskiej kultury” – tamże, 134). Siłę mogącą przeciwstawić się socjalizmowi widział w warstwie rolników, z uwagi na ich przywiązanie do ziemi („Chłop żywiołowo dąży do własności i tego dążenia diabeł w nim nie wykorzeni […]” – tamże, 96), a w przyszłości w młodzieży („[…] wasz dzisiejszy socjalizm ma istotnie jeszcze dość gęstą czuprynę, ale gdy wyłysieje, nikt nie będzie mu tak urągał, jak młodzież” – tamże, 114).
Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
(642)
