Kazimierz Wybranowski to pseudonim literacki Romana Dmowskiego, głównego ideologa Narodowej Demokracji, twórcy Obozu Wielkiej Polski (1926) i Stronnictwa Narodowego (1928). Jego Myśli nowoczesnego Polaka (1903) uważane są za tekst fundamentalny dla narodowej orientacji politycznej. On sam – za czołową postać tego nurtu. Dmowski był wobec polskiej tradycji krytyczny. Wskazywał na jałowość mitologii powstańczej, na szkodliwość czynów zbrojnych z góry skazanych na przegraną. Jego wizja narodu była pod wieloma względami bliska koncepcji społeczeństwa obywatelskiego: Polacy mają walczyć o niepodległość poprzez rozszerzanie obszarów wolności, zakładanie związków i stowarzyszeń, szerzenie oświaty – zwłaszcza wśród ludu. Dążył do tego, by „wprowadzić lud do narodu” – do narodu, który przez stulecia był przede wszystkim szlachecki.
Istnieje pogląd, że to inspirowana w dużej mierze przez Dmowskiego działalność oświatowa endecji sprawiła, iż w roku 1920 w Polsce lud wystąpił przeciw bolszewikom, ponieważ poczuł się związany z narodem polskim, nie zaś ze światową rewolucją proletariacką. (…) Idea zbliżenia z Rosją carską, połączona z uznaniem Niemiec za naszego głównego wroga, wielu wydaje się co najmniej wątpliwa, jednak to dzięki meandrom tej idei udało się Dmowskiemu na konferencji paryskiej 1919 roku w sposób przekonujący przedstawić polskie prawa do ziem pod zaborem pruskim, tak, że je odzyskaliśmy. Był – czemu nawet jego wrogowie nie zaprzeczają – niezwykle zręcznym i skutecznym dyplomatą.”
„Dmowski – fatalne dziedzictwo”, Magazyn Świąteczny, 5-6 listopada 2005
(345)
